Het 'Joodse' Praag

‘Josefov’ : een indrukwekkende en beklemmende plek tegelijkertijd.

De smalle straatjes die vanaf het oude stadsplein (met de beroemde klok) naar ‘Josefov’ lopen, herbergen nu moderne restaurants en hippe boetieks. De Joodse wijk werd door de Duitsers met opzet gespaard omdat men het later wilde laten dienen als museum van het uitgestorven ras. Het kreeg uiteindelijk een geheel andere functie, namelijk de herdenkingsplaats voor zeven eeuwen onderdrukking.

Wie ervoor betaalt, kan met de koets de wijk verkennen

De eerste joodse gemeenschap in Praag werd gesticht in 1091. Ze werden door de eeuwen heen verbannen en dan weer getolereerd. De Praagse joden werden door de middeleeuwse christenen vervolgd. Er waren twee joodse gemeenschappen in Praag : de joden uit het westen woonden rond de Oud-nieuw-synagoge. En de asjkenaziem vestigden zich in de buurt van de Oude-Sjoel (op de plaats waar nu de Spaanse Synagoge staat). Langzamerhand vormden deze twee buurten samen één joods getto. De bewoners werden schaamteloos gediscrimineerd. In de 16de eeuw moesten ze zelfs een gele cirkel dragen om hun schande te benadrukken en ze werden voortdurend van brandstichting en vergiftiging van drinkwater beschuldigd.

Pas in 1784 bezorgde de Habsburgse keizer Jozef II de joden enige bescherming, waarna de buurt ‘Josefov’ werd genoemd. In 1850 werd de wijk officieel bij Praag gevoegd.

Het aantal Joodse inwoners in Praag werd door de Tweede Wereldoorlog drastisch gereduceerd. Nu wordt de Joodse gemeenschap op zo’n 5000 leden geschat. Hoe belangrijk ze ooit was, zegt de uitspraak dat er in Praag meer thorarollen waren dan in Jeruzalem.  De wijk ‘Josefov’ (Josefstad) is ongetwijfeld ook het grootste monument van de joodse cultuur. Het Praagse getto is een van de oudste in Europa.

Omdat het gebrek aan sanitaire voorzieningen gevaar voor de volksgezondheid opleverde, besloot het stadsbestuur tegen het einde van de 19de eeuw tot een drastische sanering van de in verval geraakte wijk. Gelukkig werden het joodse stadhuis, zes synagogen en de oude begraafplaats (nu een deel van het Joods museum) gespaard.

Absoluut een bezoekje waard in de Joodse wijk zijn:

1. De Staronová synagoga (de "Oud-nieuw" synagoge)

Deze synagoge, in vroeg-Gotische stijl werd gebouwd in 1270. Het is de oudste nog in gebruik zijnde synagoge van Europa en was op een gegeven moment de belangrijkste plaats van aanbidding voor de Joodse gemeenschap.

Sinds die 1270 heeft de synagoge vele branden en jodenvervolgingen overleefd. Het is ook nu nog de belangrijkste synagoge van de Praagse Joden.

Naast dat het een belangrijke locatie is, is het ook een van de mooie gebouwen in Praag. Het gebouw heeft een hal met een dubbel kerkschip dat opgedeeld is door zuilen waarboven unieke spitsbogen rusten. De spreekstoel staat in het midden van de synagoge achter een ijzeren rooster uit de 15e eeuw. Hij is ook omgeven door kerkbanken voor hoge leden van de Joodse gemeenschap. Een van de zetels is gezegend met een Davidster. Dit zou de stoel geweest zijn waar de legendarische, 16de eeuwse Opper-Rabijn Löw (die bovenaardse krachten gehad zou hebben) gezeten heeft.

De vijf boeken van Moses, bekend als de Torah rust in de bimah welke naar het oosten kijkt. Het gebouw was niet altijd zoals het nu is. In de 14e eeuw is er een toegangshal toegevoegd welke schatkamers voor de belastinginners huist. Als men via de toegangshal naar de hoofdhal gaat passeert men onder een reliëf dat bladeren en druiven uitbeeld. De twaalf takken symboliseren de twaalf stammen van Israël die voortkwamen uit één gewas. De synagoge is ook het huis van verschillende legendes en het is de enige synagoge in Praag waar hedendaags nog steeds ceremonies plaatsvinden.

Mannen moeten bij een bezoek hun hoofd bedekken. Als je zelf niks bij je hebt kun je een keppeltje bij de ingang kopen. Een keppel is een hoofddeksel dat traditioneel gedragen wordt door joodse mannen.

Ga in volgend filmpje mee binnen in de synagoge : http://www.youtube.com/watch?v=X-_niqAmzWQ

2. Obřadní síň ( de Joodse ceremoniehal)

De ceremoniehal, in neo-romaanse stijl, werd gebouwd in 1911-1912 onder leiding van architect J. Gerstl voor het Joodse Burial Society (Hevrah Kaddishah). Oorspronkelijk gebruikt als ceremoniële hal en mortuarium maakt het nu deel uit van het Joods Museum van Praag.

3. Pinkasova synagoga (Pinka synagoge)

De synagoge dateert uit de 15de eeuw en werd genoemd naar de rabbijn die hem opgericht heeft. Na de Tweede wereldoorlog is deze synagoge een monument geworden, gewijd aan de Boheemse en Moravische Joodse slachtoffers van de holocaust. In de synagoge worden de Tsjechische joden herdacht die in Theresienstadt en andere concentratiekampen om het leven kwamen. De namen van 77.297 mensen die gestorven zijn door toedoen van de Nazi’s zijn bijgeschreven op de muren van de synagoge.

Tegenwoordig zijn in het gebouw 4500 tekeningen van kinderen uit Theresienstadt te zien.

Door de jaren heen is het gebouw verschillende keren herbouwd dankzij diverse overstromingen.

4. Starý židovský hřbitov (de Joodse begraafplaats)

Achter de oude synagoge volgen we een typisch straatje met toeristische kraampjes dat ons bij de grootste bezienswaardigheid van deze buurt brengt nl. de ‘Joodse begraafplaats’. Deze begraafplaats was in gebruik van 1478 tot 1786 en is daarmee de oudste die we in Europa nog hebben.

We zijn even stil bij het zien van de ontelbare grafstenen kriskas door elkaar opgesteld : tegen, naast en voor elkaar. Het is er een grote bende, net of er een vrachtwagen grafzerken los gestort heeft. Er zijn meer dan 12.000 grafzerken op een relatief klein stukje grond van ongeveer 1 hectare.

De schattingen lopen uiteen, maar sommige wetenschappers denken dat op dit kleine kerkhof minimaal 100.000 mensen liggen begraven. De Joden kregen geen toestemming om de begraafplaats uit te breiden waardoor ze genoodzaakt waren om lijken op elkaar te stapelen. In sommige gevallen werden er maar liefst 12 lichamen op elkaar gestapeld.

De zwarte grafstenen zijn het oudst, de witte marmeren stenen zijn uit de 16de en 17de eeuw. En overal zijn Hebreeuwse tekens te zien.

Joodse graven mogen niet geruimd mogen worden. Stel dat de heer vandaag of morgen komt, dan heeft ie ze allemaal bij de hand. Hoeft ie niet te zoeken, zoals bij de katholieken waar je mag blijven liggen zolang je maar betaalt.

De oudste grafsteen stamt uit het jaar 1439. Na deze tijd kwam ook de grootste stroom van Joodse emigranten naar Praag, veroorzaakt door de verdrijving uit Spanje, op bevel van Ferdinand II van Aragon. Er is onder meer de rustplaats van Jehoeda ben Betsalel Löw en hier is ook de laatste rustplek van Avigdor Kara, wie in 1389 leefde.

Veel van de grafstenen bevatten niet alleen de naam van de overledene maar ook wat feiten over hem of haar. Veel stenen bevatten ook emblemen die verschillende families, beroepen en namen symboliseren. In tegenstelling tot andere Joodse begraafplaatsen bevat deze wel reliëfs die menselijke vormen afbeelden. Deze komt men niet vaak tegen door de heilige wet dat het afbeelden van mensen een arrogante poging is om Gods werk te imiteren.

Deze indrukwekkende plek laat ongetwijfeld een memorabele indruk achter. Tegenwoordig is de begraafplaats onderdeel van het Joods Museum.

In volgend filmpje ben je even op de begraafplaats : http://www.youtube.com/watch?v=3i_6BIRaWUo

Wij waren ooit in Auschwitz en die herinneringen kan ik ook nooit uitvegen :

Volgend deel : Josefov - Joodse Praag (deel 2)