Oudenbosch en zijn Basiliek

Vorig deel : Oudenbosch, een mooi stukje Nederland

Zij die met de auto of trein aan- of voorbijkomen in Oudenbosch kunnen genieten van een surrealistisch panorama.

Tussen de akkers en de velden waar koeien en schapen grazen, boven de bomen die het dorp omzomen, prijkt de levensgrote koepel van de basiliek.

Radio en TV brengen elk jaar rond Kerstmis en Pasen een verslag én de pauselijke zegen vanuit de majestueuze Sint-Pietersbasiliek in Rome. Om die Roomse grandeur te zien hoef je niet op citytrip naar Rome. Je kan een soortgelijke ervaring opdoen in het Nederlandse Oudenbosch (maar dan zonder aanwezigheid van de Paus). Het is net alsof Michelangelo en Bramante, de architecten van de Sint-Pietersbasiliek in Rome, hier op het Noord-Brabantse platteland hun werk eventjes hebben overgedaan.

'Een getrouwe repliek van de Sint-Pieter in Rome'.

De basiliek is eigenlijk geïnspireerd op twee Romeinse kerken. De koepel is een verkleinde kopie van de koepel van de 'Sint-Pietersbasiliek' en de voorgevel is geïnspireerd door de kerk van 'Sint-Jan van Lateranen' in Rome.

Toen we aankwamen aan de voorgevel, hadden we nog geen beeld van de volledige basiliek.

Hoe het begon ...

Pastoor Willem Hellemons verbleef tijdens zijn opleiding in Rome. Daar kreeg hij een voorliefde voor Romeinse basilieken. In 1842 werd hij als jonge priester benoemd tot assistent-kapelaan in de Sint-Agathaparochie van Oudenbosch, toen nog gevestigd in een klein gotisch dorpskerkje. Stilaan groeide bij de priester het idee om de oude kerk te vervangen door een groot bedehuis, liefst in de Italiaanse barokstijl die hij tijdens zijn studententijd in Rome zo was gaan appreciëren.

Hellemons contacteerde de Nederlandse bouwmeester Pierre Cuypers (ontwerper van het Amsterdamse Rijksmuseum). Hij was in de jaren 1860 vooral bekend als kerkenbouwer in neogotische stijl en hoopte een 'moderne' neogotische kerk te mogen tekenen. Maar pastoor Hellemons had een vast omlijnd idee; hij wou een replica van de Romeinse Sint-Pietersbasiliek met de (iets versmalde) voorgevel van de Sint-Jan van Lateranen, de kerk waar hijzelf indertijd tot priester was gewijd. Hoewel Cuypers geen fan was van neobarok, volgde hij zijn bouwheer en tekende een natuurgetrouwe kopie die de kenmerken van beide Romeinse kerken in zich verenigde. Hij reisde zelfs naar Rome om de architectuur van de Romeinse basilieken te bestuderen.

Tussen 1865 en 1892 werd in een rustig Noord-Brabants dorp met enkele duizenden inwoners, de Basiliek H.H. Agatha & Barbara gebouwd en afgewerkt. De kerk is 81 meter lang, 55 meter breed en het hoogste punt van de koepel is 63 meter (alles uitwendig gemeten). De inhoud van de kerk is 16 keer kleiner dan de St-Pieter in Rome. De kerk kreeg in 1912 de rang van 'Basiliek' (Basilica minor).

En het resultaat doet ook nu nog velen vol bewondering staan kijken. De gelijkenis is inderdaad treffend en dat geldt niet alleen voor de koepel.

Het is een 19de eeuwse  gebouw maar door de architectuur en het rijkversierde interieur is het alsof we in de 16de eeuwse Sint-Pietersbasiliek in Rome zijn binnengestapt.

We zien overal pracht en praal, maar met één verschil: hier is geen gekleurd marmer en geen brons gebruikt, wel beschilderd pleister- en houtwerk.

Hieronder: detail-foto's van de 'nagemaakte' marmer.

Het interieur is verbluffend in zijn gelijkenis met het Vaticaanse voorbeeld. Het is bijna onmogelijk om alles op foto mooi weer te geven.

Er is zoveel te bewonderen, mooie zuilen, indrukwekkende koepel, prachtige schilderijen, een bijzonder orgel, kostbare liturgische voorwerpen …

Zelfs een replica van het bronzen baldakijn van Bernini (met de gekende gedraaide zuilen) is hier aanwezig.

Het baldakijn van Bernini te Rome bevindt zich boven het graf van de apostel Petrus. Het werd gebouwd in 1624-1633 door Gianlorenzo Bernini met de bedoeling om het verband tussen het graf en de basiliek uit te laten komen. De kerk is namelijk op die plaats gebouwd vanwege dat graf. Men wilde dus de aandacht vestigen op de tombe van Petrus én het pauselijke altaar. Het ware baldakijn in het Vaticaan is van verguld brons en 29 m hoog.

Normaal is een baldakijn een overspanning gedragen door vier stokken. Oorspronkelijk was dit bedoeld als beschutting, maar het werd al snel als een teken van waardigheid gezien. Het dak van een baldakijn kan uit textiel bestaan, maar kan ook van hard materiaal zijn. De naam baldakijn is ontleend aan de geweven goudbrokaten stof, die in de Middeleeuwen werd geweven in Baldac.

En alsof het nog niet genoeg is, in Oudenbosch staat ook een kopie van de Piëta van Michelangelo in een zijkapel.

De fraaie architectuur en decoratie maken het tot een toeristische trekpleister.

In de basiliek is ook een museum met relikwieën en een wisseltentoonstelling gevestigd.

Hoewel de gelijkenis met Sint Pieter groot is, heeft de Oudenbosche basiliek een eigen karakter.

De kerk is niet gewijd aan Petrus, maar aan de heiligen Agatha en Barbara.

Wie na het bezichtigen nog de moed heeft, het is mogelijk om ná de beklimming van 140 traptreden de indrukwekkende koepel te bezichtigen. En vanaf de koepel heeft men ook een prachtig uitzicht over de omgeving van Oudenbosch. Wij hebben dat niet gedaan.

Een veelgestelde vraag: wie financierde vroeger dit gebouw? De pastoor zelf had geen vermogen en kon dus geen startkapitaal inbrengen. Er kwamen giften van de katholieke gelovigen, maar vooral de rijke parochianen leverden de grootste bijdragen. De toenmalige burgemeester was een welgesteld landeigenaar. Na zijn huwelijk met een heel rijke, adellijke weduwe besteden ze heel wat geld aan de nieuwe basiliek.

Ook andere gefortuneerde katholieken kochten hun hemel af met gulle giften voor de afwerking van de basiliek. De Italiaanse terrazzovloer, aangelegd ter vervanging van de eenvoudige plavuizen, kwam er dankzij een schatrijke barones, die geregeld op bezoek kwam in de kerk en vooral klaagde over de vuile, grauwe vloer. Er werd een team van Italiaanse terrazzowerkers ingehuurd. Zij waren bijna 2 jaar bezig met het aanleggen van de kostbare nieuwe terrazzo- en mozaïekvloer, één van de grootste van Nederland.

Toen veel later, vooraan in de kerk de banken moesten wijken voor een open ruimte was de bestaande terrazzovloer, drie velden en twee gangpaden, er zo slecht aan toe dat hij volledig moest worden vervangen. Op sommige plaatsen werd de oude vloer uitgezaagd en hetzelfde patroon op een lege plek teruggelegd. Er was geen geld voor nieuwe terrazzotegels.

http://docplayer.nl/5157695-Herstel-en-onderhoud-van-terrazzovloeren.html

In de loop der jaren raakte het gebouw zo in verval dat er ingrijpende maatregelen nodig waren. Een commissie van deskundigen adviseerde in 1955 om tot een grondige restauratie over te gaan. De restauratiewerken zijn in 1959 begonnen en werden na jarenlange arbeid in 1987 voltooid. In 2016-2017 heeft een grote verbouwing van de crypte van de basiliek plaatsgevonden. Er is een museum met waardevolle perkamenten

Nog eventjes dit: Niet iedereen was in de wolken met de ambitieuze plannen van de pastoor en zijn volgers. In Oudenbosch zelf viel het nog mee, maar in naburige dorpen werd wel eens smalend gedaan over die Bosschenaren met hun grootheidswaanzin. “In Oudenbosch hebben ze de koepel in de kop,” werd er gezegd. Zelfs de toenmalige bisschop van Breda was geen vriend met Pastoor Hellemons. Hijzelf beschikte in Breda over een bescheiden kerk, als kathedraal. Misschien speelde er een beetje jaloezie mee?

De pastoor heeft zijn kerk nooit voltooid mogen meemaken. Hij overleed in 1884 toen de voorgevel nog niet was afgewerkt. Ook het prachtige interieur was nog niet gedecoreerd met de marmerschilderingen.

En Pastoor Hellemans had nog plannen, hierover meer in volgend deel

Volgend deel : Cultuur, geschiedenis en gezelligheid in de Brabantse natuur