Lavendel, het symbool van de Provence

Als ik aan lavendel denk, stel ik me paarse velden voor, reikend tot aan de horizon. Het zijn velden even kostbaar als goede wijn. De vele foto’s via reisboeken en internet wakkerden ons verlangen aan om te genieten van dat stukje natuurschoon van de Provence.

Het is half mei, we bevinden ons in de prachtige landschappen van de Provence. Ik sluit de ogen en haal die adem … en, neen, ik ruik geen lavendel.

De plant verspreidt zijn geuren niet, of NOG niet! Tja, wij kozen bewust voor een vroege vakantie. Tijdens de zomermaanden is het té warm en té druk om volop te genieten van de natuur en bezienswaardigheden.

Midden in de zomer, van half juni tot begin augustus (op sommige delen zelfs tot half augustus), zal de lavendel golven als een blauwe zee.

Wij zien alleen rijen groen kruid, het zijn net egels, waardoor de wind speelt.

Eind juni zullen hier ook bijen zoemen, en elke windzucht zal de lucht tot in september met een heerlijk aroma vullen.

Een van de bekendste Provençaalse ansichtkaarten is het lavendelveld voor de abdij Notre-Dame de Sénanque.

Dit klooster ligt in de Vaucluse, dichtbij het mooie dorp Gordes.

En ja, we zijn een beetje ontgoocheld bij het zien van de 'groene' lavendelstruiken (zie foto’s hieronder). De schoonheid van de architectuur en van het dal van Sénanque is adembenemend en het zál heel mooi zijn als de paarse lavendelrijen contrasteren met de grauwe kloostermuren.

In de abdij leeft een monnikengemeenschap van de Orde der Cisterciënzers. Er worden rondleidingen gegeven door de 12-de eeuwse gebouwen: klooster, kerk, kapittelzaal, slaapzaal, verwarmde opvangruimte.

De lavendel bloeit van de Vaucluse, via de Drôme tot in de Haute Provence. Deze plant verspreidt zijn geuren vooral in het Pays de Sault aan de voet van de Mont Ventoux en in het Pays d’Apt en Luberon, maar ook in de Enclave van Valréas.

De bloeitijden verschillen van streek tot streek.

• Provence - Haute Provence tot aan de Verdon: midden juni – midden juli
• Vanaf de Drôme Provençale tot aan de Haut-Vaucluse: midden juni – eind juli
• Tussen de Ventoux en de Luberon: begin juli – eind augustus
• Tussen Luberon en Lure: begin juli – midden augustus
• Préalpes Provencales, vanaf Buëch tot aan Baronnies: midden juli – eind augustus
• Vanaf Vercors tot aan Diois: midden juli – eind augustus

Korte lavendel’geschiedenis’.

Bron: boekje Deltas ‘Provence ontdekken en beleven’

"In de antieke oudheid groeide lavendel, dat oorspronkelijk afkomstig is uit Perzië en de Canarische Eilanden, al in de Povence. Zelfs de Egyptenaren gebruikten al bedwelmende parfums die lavendel bevatten. Bij het openen van de graftombe van Toetanchamon in 1922 (na meer dan 3000 jaar) vond men vazen met zalf die nog lichtjes naar lavendel geurde. Grieken en Romeinen gebruikten deze plant in de geneeskunde, in het badwater, in parfums en bij het wassen van het linnengoed.

De wilde plant werd door de schaapherders in de bergen verzameld en kreeg vaste stek in de kloostertuin. De meester-parfumeurs gebruikten sinds de 2de helft van de 19de eeuw de lavendelessence voor parfums en cosmetische producten. Vanaf het begin van de 20ste eeuw werd lavendel systematisch gekweekt, groeide de vraag, werd de verbouwde oppervlakte groter en maakte de mechanische oogst een snelle verwerking mogelijk.

Door de komst van synthetische geurstoffen begon de crisis. Men had geen lavendelculturen meer nodig om de lavendelgeur te maken. En, als men toch bloesems nodig had, kwamen ze uit Bulgarije, Roemenië of China.

De Provence paste zich aan de gewijzigde markt aan. In 1981 kreeg de lavendelolie uit de Haute-Provence het AOC-label (Appellation d’Origine Contrôlée), een garantie van kwaliteit. De bescherming die wijn geniet, geldt nu ook voor de olie van de echte lavendel (Lavandula angustifolia  of ‘lavande fine’). De aanplantingen liggen boven 800 m en moeten aan vastgelegde kwaliteitsnormen voldoen.

Tegenwoordig komt 94% van de Franse productie van echte lavendel en lavandin – een natuurlijke kruising van twee soorten door bestuiving – uit de Alpes de Haute-Provence, de Hautes-Alpes, de Drôme en de Vaucluse. De meeste echte lavendel wordt verbouwd in de Vaucluse, op een totale oppervlakte van 1730 ha.

Op een hectare groeien ongeveer 12.000 tot 15.000 lavendelplanten en 8000 tot 10.000 lavandinplanten.

Op de hoogvlakte van Valensole strekken zich tussen Valensole en Puimoisson bijna eindeloze lavendelvelden uit. De bloem wordt hier sinds de 19de eeuw geteeld en het gebied voorziet in 80% van de wereldbehoefte".

Lavendel en lavandin

Omstreeks 1930 werd de lavandin (Lavandula hybra) gecreëerd, speciaal voor een hogere opbrengst aan essentiële olie. De productiekosten waren lager en vele boeren stapten massaal over op het verbouwen van lavandin. De olie is dan ook goedkoper dan echte lavendel.

Lavandin is een kruising (hybride) tussen echte en meest bekende lavendel (Lavandula officinalis of lavandula angustifolia) en spijklavendel (Lavandula latifolia).

De echte lavendel heeft een hoogte van ongeveer 75 cm. Lavendel is klein met één enkele bloem op iedere steel. De lavandinplant is iets groot, puntiger, forser en heeft twee vertakkingen. Ze wordt gekweekt om zoveel mogelijk bloemen te produceren. De geur van lavandin is sterker dan die van lavendel en heeft naast een bloemige geur ook een geur van kamfer.

De lavendelplanten bloeien na het 2de jaar en ze leveren tussen het 4de en het 6de jaar de hoogste opbrengst op. Na tien jaar moet de lavendel vervangen worden door graan of veevoer, tot de bodem weer geschikt is voor lavendelteelt. De vruchtbare lavandin wordt al in het eerste jaar geoogst.

Een hectare lavendel brengt 15 tot 20 kg lavendelolie op, een hectare lavandin 60 tot 150 kg.

De eerste handmatige oogst voor boeketten begint soms al halfweg juli. De mechanische pluk en het drogen van de bloesems gebeuren iets later.

Provencebezoekers hebben dus zelfs in het hartje van de zomer niet overal het geluk om van bloeiende lavendelvelden te kunnen genieten.

Nog meer verschillen:

• Lavandin groeit in de hele wereld op hoogtes tussen de 0 en 800 meter, terwijl lavendel in de droge bergen van de Provence groeit op hoogtes boven de 800 meter.
• Lavandin heeft wel een grotere opbrengst maar is minder rijk aan actieve bestanddelen in de etherische olie.
• Lavendel wordt gebruikt voor parfum en cosmetica, lavandin voor lavendelzakjes, zeep en huishoudproducten.
• Lavandinolie lijkt op lavendelolie maar is toch net anders. Als je alleen maar een lavendelgeur wil verdampen, is lavandin een goed alternatief voor de (duurdere) echte lavendelolie.
• Lavandin bezit een minder kalmerende werking dan lavendel. De samenstelling van de olie is ook anders. Lavendelgeur bevordert bijvoorbeeld het vrijkomen van serotonine, een stofje in de hersenen die zorgt voor kalmering en ontspanning. Lavandin doet dat ook enigszins, maar lang niet zo sterk als lavendel
• Lavandin bezit niet het hoge gehalte aan esters en er zijn geen coumarinebestanddelen in lavandin te vinden. Het zijn namelijk deze twee bestanddelen die de lavendel zo geschikt maken bij spanningen, stress en slapeloosheid.
• In het lampje werkt lavandin verfrissend voor de geest en op de huid kan lavandin net als echte lavendel gebruikt worden: ontspannend en het ondersteunt het herstellend vermogen van de huid. Ook bij vermoeide spieren is Lavandin een goede ondersteuning.

Jammer genoeg wordt echte lavendel dan ook regelmatig vervalst met lavandin.

Het plateau de Valensole staat bekend als het koninkrijk van de lavendel. Maar ook het dorp Valensole staat helemaal in het teken van de lavendel. Tijdens het lavendelfeest op de derde zondag van juli stellen alle producenten hun distilleerderij open voor bezichtiging.

Valensole zelf is trouwens ook een mooi stadje om te bezoeken. Je vindt er tal van winkeltjes waar je lavendelproducten kunt kopen. De lavendelhoning is een bekende specialiteit van deze plaats.

De pluk en verwerking

Meestal worden de bloemen machinaal geplukt, maar er zijn nog velden waar de plukkers met een jutezak op de rug oogsten.

Na enkele dagen drogen wordt de oogst naar de distilleerderij verstuurd.

Na de zomerse bloei worden de bloemetjes gedroogd en vervolgens gedistilleerd om zo het aromatisch extract te verkrijgen. In de grote distilleerkolven van de distilleercoöperaties in de dalen wordt de lavendel verhit, zodat de etherische oliën verdampen. Deze damp wordt door een koelslang geleid en druppelt als zuivere olie in blikken kannen. Van 100 – 150 kg bloemetjes bekom je slechts één liter olie. Hoe warmer en droger de zomer is, hoe groter de oogst van de lavendelboeren.

Net na de bloei van de lavendel, op het einde van de maand juli, oogsten de imkers van de Provence heerlijke nectar voor de lavendelhoning.

Bezoek een lavendelboerderij

Je kan ook een lavendelboerderij bezoeken. Aan de voet van Sault, in de richting van de Mont Ventoux, ligt de boerderij 'La Ferme aux Lavandes'. Tijdens een uur durende rondleiding krijg je alles te horen over lavendel. Je kunt hier ook lavendelproducten kopen. Wegens de middaghitte is het best het museum te bezoeken ’s ochtends vroeg of aan het einde van de middag.

Wij kennen lavendel vooral van de lekkere geur in parfum, cosmetica, badolie en geurkaarsen, maar in de streek waar de lavendel vandaan komt wordt het ook gezien als een geneeskrachtig kruid. Volgens de alternatieve geneeskunst heeft lavendel een verzachtende, ontsmettende en helende werking en wordt ook toegepast voor geneesmiddelen.

Wij nemen zeker een boeket of een zakje lavendel uit de Provence mee naar huis en niet alleen omdat het zorgt voor een aangename geur in de kleerkast. Het laat ons ook dromen van vakantie, en van rust, het licht, de kleuren en de geluiden van de Provence.

Lees ook een vroeger geschreven artikel : De geuren van de Provence

Nog een tip ...

Alle foto's van paarse lavendelvelden zijn (jammer genoeg) niet door ons genomen, maar via google.

Vervolg : Het land van oker