Het proces van druif tot champagne

In vorige delen maakten we kennis met : Reims – hoe het allemaal begon en de geschiedenis van de champagne.

Het klimaat

Druiven verbouwen in het Champagnegebied is niet altijd eenvoudig.  Elk jaar moeten de producenten de weersomstandigheden incalculeren om de champagne het karakter te kunnen geven waar hij zo beroemd om is.

Het gebied ligt bijna op de 50ste breedtegraad … op de grens van de mogelijkheden voor een optimaal geslaagde druiventeelt. De overige wijngaarden van Frankrijk liggen meer zuidelijk. De champagnewijngaarden liggen op een hoogte van 90 tot 300 meter.

De ligging van de wijngaarden, de bodemgesteldheid en het weer hebben veel invloed op het uiteindelijke resultaat. Het is dus heel moeilijk om een ‘perfect’ resultaat te bereiken … dát is zeker een van de redenen dat champagne als zo’n edele drank beschouwd wordt en dat de champagnegebieden zo beroemd zijn. Champagnedruiven krijgen hun smaak door het unieke, relatief gure klimaat van de champagnestreek

De bodem

De wijnbouw in de champagnestreek is niet zozeer succesvol door het klimaat, maar door de bodemgesteldheid. Die kan verschillen per departement, Zo vindt men hier mergelgrond, zandgrond en ook pure krijtgrond. Deze laatste geeft zowel vocht als zonnewarmte terug.

De champagnewijngaarden ontwikkelen zich dan ook op, al of niet met klei vermengde, kalkachtige bodem, zodat ze van dit dubbele voordeel kunnen profiteren.

Deze velden zijn voorbereid om nieuwe wijngaarden op te planten (veel kalk)

Hier staan 'nieuwe plantjes'

Een ‘goede’ bodem bestaat uit een dikke laag kalk en krijt. Deze bodem is niet alleen ideaal voor de druivenstok, maar ook voor de rijping van champagne. In deze kalkbodem zijn kelders uitgehakt, waarin de flessen opgeslagen liggen. Omdat deze kalkbodem veel vocht vasthoudt, hebben de kelders een ideale temperatuur en luchtvochtigheid voor de rijpende champagne.

De wijnstok

De wijnstok die voor het maken van champagne gebruikt wordt is grillig, want hij heeft een klimaat nodig dat erbij past. De grote afwisseling in temperatuur en weersomstandigheden is heel belangrijk voor de ontwikkeling van de wijnstok.

Voor een optimale rijping is het van belang om de juiste druivensoort te kiezen.

Zo weet men bijvoorbeeld dat vroegrijpe druivensoorten het in koude periodes beter doen.

De druiven

Champagne is een ‘witte’ wijn … die voor 2/3 uit ‘blauwe’ druiven bestaat. De godendrank wordt gemaakt uit een mengsel van witte en blauwe druiven.

De drie soorten die men hiervoor gebruikt zijn : de blauwe druivensoorten Pinot Noir en Pinot Meunier en de witte druivensoort Chardonnay

In het beperkte gebied waaruit de wijn zich champagne mag noemen, is ongeveer 40% van de wijngaarden beplant met Pinot Noir en ongeveer 35% met de Meunier. En de overige 25% van het gebied bestaat uit wijngaarden met de Chardonnay druif.

-  De Meunier druif (vroeger Pinot Meunier genoemd) is het eerst rijp en het best bestand tegen de vorst. Ongeveer een derde van de druiventeelt bestaat uit deze bijzondere druif, die vaak zorgt voor een frisse en fruitige smaak in de champagne. De druif wordt vooral verbouwd in het gebied in Marne.

-  De Pinot Noir (de druif waar de rode bourgogne van gemaakt wordt) is een fragielere druivensoort met een dunnere schil. Dit maakt deze soort voor de wijnboeren iets lastiger om te verwerken  Ze is van de drie soorten, het meest gevoelig voor de soms erbarmelijke weersomstandigheden in de champagne. Daarom wordt het vooral verbouwd in Aube, dat wat zuiderlijker en warmer ligt. Het is met 38% de meest geteelde champagnedruif  en geeft de champagne een volle lang aanhoudende smaak, structuur en karakter.

-  De Chardonnay (de druif waar de witte bourgogne van gemaakt wordt) heeft een wat hogere zuurgraad dan de andere twee soorten en geeft de champagne zijn verfijning. Deze druif is de hoogst geprezen en duurst betaalde witte, maar met 28% niet de meest aangeplante. De druif wil echt groeien op krijtbodems. Het liefst op naar oosten gekeerde hellingen, zodat de planten worden beschut tegen gevreesde westenwinden.

Een champagne die alleen uit de witte Chardonnay druif gemaakt wordt noemt men Blanc de Blancs. Een champagne van alleen de blauwe druivensoorten noemt men Blanc de Noirs.

Het samenvoegen van verschillende druiven tot een mooi geheel is een ware kunst. De beste champagne bestaat uit de drie genoemde druivensoorten, van verschillende wijngaarden per soort. De verschillende druiven hebben een aantal specifieke kenmerken die maken dat de combinatie zo’n bijzonder eindproduct oplevert.

Oogsten van de druiven

Normaal gesproken worden de druiven 100 dagen na bloei geplukt. Dat is dus eind september-oktober. Dit gebeurt manueel want de vruchten worden in hun geheel geperst – plukmachines kunnen dus niet! Er wordt op korte tijd gewerkt met man en macht. Druivenplukken is lichamelijk pittig werk en men is aan het eind van de werkperiode behoorlijk moe. Maar werken als druivenplukker in de Champagnestreek is een fantastische gelegenheid om kennis te maken met de schoonheid en cultuur van het land en in het bijzonder van deze beroemde streek.

de 2 volgende foto's kreeg ik van Philippe (onze wijnboer)

De duur van de wijnoogst is enigszins afhankelijk van de hoeveelheid druiven, van het weer en van de druivenplukkers zelf, maar het is meestal 8 tot 10 dagen. 

Op het einde is er natuurlijk een oogstfeest waarop eerst de afrekening en uitbetaling contant geregeld wordt (en even contant omgezet in flessen champagne om mee te nemen). Dan is er het feestmaal en na een ‘repas complet’ knallen de ganse nacht champagnekurken.

Als ik het hoor vertellen van ‘onze boer’, dan gaat het er elk jaar heftig maar gezellig aan toe!

Door wie worden de druiven geplukt?

Wij waren in 2008 in de champagnestreek in de plukperiode. Toen we rondreden in deze mooie streek krioelde het van de dagloners. Tussen de wijngaarden schitterde in de verte het wit van talloze bestelwagens en campingcars.

Ze staan vaak in groep, het zijn de dagloners die werken in de Champagnestreek.

We steken wagens met Tsjechische, Spaanse, Poolse, Portugese en Litouwse kentekens voorbij. Seizoenarbeiders komen van heinde en verre om de druiventrossen te plukken. De ene wordt per uur, de andere per kilo betaald. Deze arbeiders trekken rond in Frankrijk, van wijnstreek tot wijnstreek. Elke streek heeft trouwens een andere plukperiode .

Maar ook iemand die een vakantie- of tijdelijke baan zoekt zonder franje en opsmuk, toch even lekker van huis wil en niet bang is voor stevige lichamelijke arbeid, kan druiven gaan plukken in de Champagnestreek. Deze mooie wijnstreek trekt al jaren vele vakantiearbeiders uit diverse landen, die voor een korte periode hun handen uit de mouwen steken om de wijnoogst binnen te halen.

Ook veel studenten gaan elk jaar een periode werken om een centje te verdienen. Philippe heeft meestal helpers die elk jaar terugkeren, maar daarnaast heeft hij ook studenten. Hij beschikt over gastenkamers voor ‘zijn plukkers’.

De volgende 2 foto's zijn genomen in zijn wijngaarden, met zijn plukkers

En er bieden zich zelfs een zelfs toeristen aan. Er zijn speciale busreizen die ingelegd worden met toeristen die bv. een 2 of 3 dagen willen meehelpen bij de druivenpluk. Als dit geen bijzonder originele manier is om de streek te leren kennen. En om wat langer te kunnen genieten, beschikken steeds meer wijnbouwers ook over gastenkamers, zodat u een weekend te midden van de wijngaarden kunt verblijven, of langer...

Als je besluit om de stap toch te nemen, waar begin je dan?

Je kunt bijvoorbeeld op goed geluk naar de Champagne gaan en aankloppen bij de eerste de beste wijnboer die je tegenkomt. Zo zijn velen aan hun eerste baan als druivenplukker gekomen. Indien deze aanpak voor jou iets te vrijblijvend is heb je ook nog de optie om via een gespecialiseerde organisatie je werkvakantie te boeken.

Andere jongeren gaan graag het avontuur tegemoet. Ze komen bv. met de trein aan in het station van Epernay. Vaak komen ze uit het zuiden, uit Marseille, Barcelona, Firenze. Gewapend met trekrugzakken stromen ze hier samen, met hetzelfde doel voor ogen. Maar de meeste en de beste plekken zijn echter al tijdens de zomermaanden verdeeld. Voor wie op goed geluk is afgezakt, is het scharrelen naar wat overblijft, een situatie die malafide wijnboeren proberen uit te buiten.

Bij Pôle Emploi (de Franse VDAB) wordt letterlijk in alle talen voor dit soort louche figuren gewaarschuwd. Ook in het stationsgebouw liggen veeltalige flyers die de seizoenarbeiders adviseren om zich niet door de mooipraters te laten ringeloren. Wie nu nog een job zoekt als gelegenheidsarbeider wordt verzocht zich op de wachtlijst in te schrijven.

‘Hoe’ worden de druiven geplukt

Druiven plukken is ‘altijd’ handwerk. Hier komt geen enkele machine bij te pas. Op één van onze bezoeken aan wijnboer Philippe kreeg ik een mini-cursusje over ‘hoe druiven plukken’.

Philippe toont het voor .. ik kijk aandachtig toe

en dan is de beurt aan mij!

De tros druiven wordt met een secateur (een soort snoeischaar) afgeknipt en in een plukkersmand gelegd. In die mand gaan ongeveer 5 kg druiven. Niet iedereen plukt druiven, want er zijn ook 2 personen (les porteurs) die de volle manden weghalen en door lege vervangen.

De druiven worden in grote kisten gegoten. Zodra ze volgeladen zijn, worden die kisten door een machine (la brouette) tussen de rijen druivelaars uitgereden naar beneden toe.

Daar worden ze op de kar getild en met de tractor naar de oogstschuur gebracht, waar de druiven gewogen en geperst worden. Met ongeveer 40 bakken is de trommel van de pers (le pressoir) vol en wordt het proces gestart. De oogstschuur bevindt zich meestal vlak bij de wijngaard zelf.

Beschadigde druiven worden nimmer gebruikt, deze kunnen de kleur van de champagne nadelig beïnvloeden.

Ik wil dit deel afsluiten met nog enkele foto's van de druivenpluk van dit najaar. Ik kreeg de toestemming van Philippe om dit aan jullie te tonen.

Deze plukkers hebben geluk dat ze bij zo'n fantastische familie mogen werken en ze hebben een apart deel van het huis waar ze mogen overnachten.

De vensters aan de rechtse kant zijn de 'gastenkamers', waar elk jaar de plukkers verblijven.

Volgend deel : wat na het oogsten van de champagnedruiven